osoba rzeka. whanganui, nowa zelandia
W 1840 r. rząd Nowej Zelandii podpisał z przedstawicielami plemienia Whanganui porozumienie Treaty of Waitangi. Maoryska wersja porozumienia gwarantowała Maorysom pełną kontrolę nad rzeką Whanganui i wszystkimi jej zasobami. Natomiast angielska wersja porozumienia przyznała pełne prawa do rzeki rządowi Nowej Zelandii (Bieluk, 2020), co skutkowało wieloletnimi naruszeniami na rzece (za wiodącą wersję porozumienia uznano anglojęzyczną). Od 1870 r. do 2017 r. plemię Whanganui walczyło o prawo do swojej ziemi, prawo do ochrony rzeki Whanganui oraz kompensatę doznanych szkód.
W 2017 roku podpisano Porozumienie Te Awa Tupua (Whanganui River Claims Settlement) przyznające rzece osobowość prawną. 20 marca 2017 porozumienie weszło w życie (po uchwaleniu przez Parlament i otrzymaniu Królewskiej zgody) i rzeka Whanganui stała się osobą prawną.
Podstawy do uznania rzeki za osobę prawną tkwią w wierzeniach i wizji świata Maorysów. W kosmologicznym spojrzeniu Maorysi widzą naturę jako przodka człowieka, widzą też głęboki związek między człowiekiem a naturą – jest to związek nie polegający na podległości tej ostatniej, lecz na współistnieniu na równych prawach (Bieluk, 2020).
Trzy lata przed uznaniem rzeki za żywy podmiot podobny los spotkał Te Urewera, największy park narodowy znajdujący się na Wyspie Północnej. 27 lipca 2014 roku w ustawie Te Urewera Act, w punkcie pierwszym części pierwszej, parlament ogłosił, że Te Urewera jest „starożytną i trwałą fortecą natury, żyjącą wraz z historią, a jej sceneria jest wypełniona tajemnicami, przygodą i odosobnionym pięknem”. W punkcie trzecim można przeczytać, że „Te Urewera sama w sobie ma tożsamość, inspirującą ludzi do angażowania się w jej ochronę”. Wszelkie prawa, obowiązki i kompetencje Te Urawera są wykonywane w jego imieniu i na jego rzecz przez organ (Te Urewera Board), w którym zasiadają ludzie. Zgodnie z art. 12 obszar Te Urewera (dokładnie jak rzeka Whanganui) przestaje być przedmiotem własności państwowej – lecz należy do siebie samej.
Maorysi mówią Ko au te awa, ko te awa ko au. To znaczy „Jestem rzeką, a rzeka jest mną”
Rzeźba będąca częścią kolekcji “Osoba Rzeka”, którą pokazałam na wystawie w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie. Marzec 2023
“osoba rzeka. whanganui, nowa zelandia” – wysoko wypalana rzeźba ceramiczna zdobiona patyną i rdzą. Wysokość: 38 cm
